Hiện nay trên thị trường, súng bắn cá có thể chia làm hai loại , chúng khác nhau chủ yếu là về nguyên lý đẩy mũi tên, vì vậy mà cấu trúc chính và các chi tiết cũng thay đổi theo.

Súng bắn cá đẩy mũi tên bằng các sợi dây cao su (xem thêm bài súng bắn cá) tôi xin gọi tắt là súng bắn cá.

Súng bắn cá đẩy mũi tên bằng khí nén (En: Pneumatic speargun – Fr Arbalète pneumatique) tôi xin gọi tắt là súng hơi bắn cá.

Cấu tạo và hoạt động

Súng hơi bắn cá cũng có nhiều kiểu, nhiều cấu trúc khác nhau tuỳ theo hãng chế tạo, tuỳ theo seris của súng. Các linh kiện thay thế phần lớn là không thay lẫn cho nhau được, trừ mũi tên.

Súng hơi bắn cá thường có những bộ phận chính như sau : pít-tông, buồng khí nén (xy-lanh) và hệ thống cò súng.

(xem video nguyên lý hoạt động của súng hơi bắn cá : youtube.com/watch?v=n9PNanZjVFA)

Xy lanh bình thường cũng đã được nén sẵn khí thông qua một van, bạn có thể nén khí vào bằng bơm tay hoặc bơm máy, áp lực thường được nhà chế tạo quy định cho mỗi súng (thường từ 10 đến 30 bar) nhưng đa số người sử dụng thường tăng thêm cho đến khi : tăng thêm nữa thì không lên đạn được mới thôi.

Khi lắp tên bạn phải ấn mũi tên lên pít-tông và ép xuống cho tới khi pít-tông khớp vào khớp của cò súng mới thôi, lúc đó áp lực trong xy-lanh cũng tăng thêm nữa.

Khi bóp cò pít-tông được giải phóng, dưới sức đẩy của khí nén, đẩy mũi tên bay đi. Đó là nguyên lý hoạt động chính của súng hơi bắn cá, còn các chi tiết khác mỗi súng mỗi khác và bạn cũng sẽ không cảm thấy khó hiểu lắm khi đọc hướng dẫn sử dụng của chúng.

Khi bán súng ngoài các bộ phận chính của súng như: súng, mũi tên, sợi dây giữ mũi tên, cuộn dây giữ mũi tên (có thể có hoặn không). Họ còn thường kèm theo một chiếc bơm tay loại nhỏ dùng để tăng thêm áp lực lúc ban đầu của súng nếu bạn muốn hoặc bổ xung thêm nếu áp lực giảm theo thời gian sử dụng, nếu bạn vận chuyển súng bằng máy bay thì bạn phải xả hết áp lực ra sau đó khi sử dụng phải bơm lại. Một bộ phận kèm theo nữa là miếng nhựa ép mũi tên nó giống như một cái tay cầm ở giữa có một cái lỗ, bạn cho đầu mũi tên vào đó và ép xuống, bạn không thể cầm mũi tên mà ép được vì nó rất trơn

So sánh hai loại súng bắn cá

Trước hết về giá tiền : súng hơi bắn cá thường đắt hơn súng bắn cá nếu cùng chiều dài súng nhưng không nhiều lắm.

Bảo dưỡng và sửa chữa : súng hơi bắn cá bảo dưỡng và sửa chữa cực kỳ rắc rối (tôi xin gửi kèm một tài liệu hướng dẫn bảo dưỡng súng hơi bắn cá mares) ; nếu bạn đang ở một thị trường ít dùng loại súng này thì bạn không nên sử dụng.

Mang đi du lịch : súng hơi bắn cá mang đi du lịch rất rắc rối vì nó là loại khí nén, các hãng hàng không đều không cho vận chuyển loại này, muốn gửi hành lý bạn phải chứng minh rằng đã xả hết khí nén ra. Nhiều nước cũng không cho sử dụng loại súng này ví dụ như Guadeloupe chẳng hạn. Vì vậy tốt nhất là không nên mang nó theo khi đi du lịch.

Hiệu quả : súng hơi bắn cá có hiệu suất đạn đạo cao hơn súng bắn cá. Với hai loại súng có chiều dài súng như nhau, bình thường súng hơi bắn cá có vận tốc thoát của mũi tên ra khỏi nòng khoảng 38m/s trong khi súng bắn cá khoảng 28m/s. Tuy nhiên hiệu suất đạn đạo còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác như trọng lượng, chiều dài mũi tên, v.v.

Độ chính xác của súng hơi bắn cá cao hơn súng bắn cá do : mũi tên của súng hơi bắn cá có cấu tạo cân đối hơn, ngắn hơn (nhưng thường lớn hơn), nhẹ hơn so với súng bắn cá cùng chiều dài súng. Quan trọng hơn là nó nằm trong xy-lanh vừa khít đường đi ít bị lệch lạc hơn so với mũi tên súng bắn cá.

Phương pháp ngắm bắn : những người quen sử dụng súng bắn cá thì nói rằng: súng hơi bắn cá rất khó ngắm bắn, lý do : họ không nhìn dọc được theo mũi tên, khác với mũi tên súng bắn cá nằm hở ra ngoài, mũi tên của súng hơi bắn cá nằm ở trong thân súng, cách nhắm bắn hơi khác nhau. Tuy nhiên người quen dùng súng hơi bắn cá thì thường nói ngược lại. Một kết luận mà ai cũng công nhận là dùng súng nào thì quen với súng đó, nếu bạn muốn đổi kiểu thì bạn phải có thời gian làm quen. Nhưng theo nguyên tắc thì mũi tên súng hơi bắn cá đi theo đường thẳng ở cự ly xa hơn thì ngắm bắn phải chính xác hơn.

Phương pháp lên đạn : đây là vấn đề gây tranh cãi nhiều nhất về việc so sánh giữa hai loại súng bắn cá. Tôi xin trình bày một số phương pháp lên đạn của súng hơi bắn cá :

Đối với loại súng ngắn (từ 60 cm trở lại) vấn đề lên đạn không có gì để nói cả. Báng súng tỳ vào đùi (phần đùi sát với bụng) chân co lên giữ cho báng súng không bị trượt ra, kéo mũi tên về (bằng một tay hoặc hai tay) ; tuỳ theo tay bạn với xa bao nhiêu thì bạn sẽ kéo được loại súng tương ứng. Tuy nhiên nếu bạn tăng khí nén trong súng quá cao, bạn phải có lực kéo rất mạnh mới có thể ép pis-tông vào khớp. Hãy điều chỉnh cho phù hợp với chính mình.

Đối với súng hơi bắn cá có độ dài (từ 1m trở lên) do súng và mũi tên nối tiếp với nhau tạo thành khoảng cách quá dài, tay bạn khó với tới được điểm đầu mũi tên. Bạn có thể chuyển điểm tỳ báng súng xuống mu bàn chân (vị trí tạo thành góc vuông với ống chân) sau đó dùng tay (1 hoặc 2) kéo mũi tên xuống. Sau đó chuyển báng súng lên đùi để hoàn thành việc lắp đạn nếu động tác ban đầu chưa hoàn thành. Nhưng do điểm tỳ là mu bàn chân thường không đủ chắc, không đủ mạnh, đối với súng dài lực ép đòi hỏi phải lớn hơn rất nhiều, đây là một khó khăn lớn nhất khi sử dụng súng hơi bắn cá mà nhiều người gặp phải và không hài lòng khi sử dụng loại súng này.

Các mẹo lên đạn khác : có bạn sử dụng ngay sợi dây giữ phao báo hiệu làm điểm tựa. Trên sợi dây bạn làm một vòng dây sao cho báng súng có thể mắc vào đó mà không bị sút ra, kích thước vòng dây, vị trí vòng dây bạn phải tự điều chỉnh cho phù hợp với mình, sau đó kẹp súng vào đùi và kéo mũi tên (bạn có thể tham khảo tại www.youtube.com/watch?v=qU75oeRYD4A ).

Nếu bạn tay khoẻ, có thể một tay nắm súng (phần gần đầu), phần thân và báng còn lại có thể kẹp vào nách, tay kia kéo mũi tên (giai đoạn ép đầu tiên thường không đòi hỏi lực kéo quá mạnh), sau đó chuyển báng súng lên đùi làm điểm tựa và kết thúc quá trình lên đạn.

Có khá nhiều thủ thuật, mỗi người tự nghĩ ra một cách phù hợp với mình, và cũng như với sợi cao su của súng bắn cá, động tác lên đạn của bạn sẽ trở nên dễ dàng và nhanh hơn sau khi bạn thực hiện nhiều lần.

Một bất tiện nữa trong việc lên đạn súng hơi bắn cá là : để ép mũi tên bạn phải có một miếng nhựa, cất giữ nó ở đâu và như thế nào trên người để vừa tiện lấy ra, lại không bị rơi mất cũng là một chuyện đau đầu.

Tiếng động lớn khi bắn : một nhược điểm nữa của súng hơi bắn cá bị chê bai đó là khi mũi tên bắn ra gây nên tiếng động lớn. Thực ra mũi tên của súng hơi bắn cá gây nên tiếng động còn nhỏ hơn so với mũi tên của súng bắn cá (do nó gọn hơn, cân đối hơn và tốc độ nhanh hơn). Nhưng do có sự va chạm của pít-tông và điểm chặn gây ra tiếng vang tương đối lớn, tuy nhiên một số súng hơi bắn cá hiện nay đều có thiết kế bộ phận giảm thanh ở đầu nên thực sự tiếng vang cũng không lớn lắm. Mà thực sự tiếng vang cũng chẳng ảnh hưởng nhiều tới việc bắn cá vì khi cá nghe được tiếng vang thì thường đã quá muộn. Còn để các con cá khác bỏ chạy thì súng hơi bắn cá hay súng bắn cá cũng đều gây nên hiệu ứng như nhau, không khác biệt gì mấy.

Có một số lý luận cho rằng, càng xuống sâu áp suất thuỷ tĩnh càng cao cho nên chênh lệch áp suất giữa bên trong xy-lanh và bên ngoài giảm làm ảnh hưởng tới lực đẩy của mũi tên. Nhưng thực tế súng hơi bắn cá thường sử dụng ở độ sâu tối đa là 30m, chênh lệch áp suất thực ra không đáng kể, áp suất thuỷ tĩnh cản trở mũi tên chỉ tính trên đầu nhọn của mũi tên. Một số thí nghiệm kiểm chứng đã chứng minh rằng áp suất thuỷ tĩnh hầu như không ảnh hưởng gì tới đạn đạo của mũi tên súng hơi bắn cá.

Một ưu điểm khác của súng hơi bắn cá : đó là súng hơi bắn cá hầu như không giật khi bắn, tuy nhiên nhiều người lại không thích vì có cảm giác súng không giật thì không mạnh.

Một nhược điểm nữa của súng hơi bắn cá : đối với súng hơi bắn cá nếu bạn đã lên đạn rồi thì phải bắn ra. Bạn cũng có thể tháo tên mà không cần phải bắn nhưng các thao tác đòi hỏi phải hết sức cẩn thận và rất dễ xảy ra rủi ro, tôi thấy tốt nhất là nên bắn ra mũi tên cuối cùng vào một khoảng trống mà bạn quan sát được. Khác với súng bắn cá sau khi tháo dây cao su bạn có thể để lại mũi tên, súng hơi bắn cá phải tháo hẳn mũi tên ra vì lúc này pít-tông đã nằm ở đỉnh xy-lanh. Tuy nhiên, nếu bạn dùng súng bắn cá dài (mũi tên có thể dài hơn súng tới 50cm) và bạn muốn gọn gàng để chuyên trở bạn vẫn nên tháo mũi tên ra khỏi súng.

Một so sánh nữa : với súng bắn cá bạn có thể tăng hay giảm lực đẩy mũi tên bãng cách thêm hoặc bớt các sợi dây cao su. Còn với súng hơi bắn cá đa số đều có bộ phận hiệu chỉnh lực bắn thường là 3 mức : mạnh, trung bình và yếu – sử dụng cho việc bắn xa hay bắn cá trong hang. Tuy nhiên, nếu để bắn cá trong hang bạn vẫn phải thận trọng về khoảng cách bắn vì lực phản chấn do mũi tên đâm vào đá khi chưa ra khỏi nòng có thể làm hỏng súng, hỏng xy-lanh hoặc hỏng mũi tên.

Lựa chọn và sử dụng

Không có vũ khí nào tuyệt đối lý tưởng cả, hiệu quả hay không là do người sử dụng. Và hầu như đại đa số dân lặn bắn cá đều không thích thay đổi thói quen dùng súng của họ. Có những người quen dùng súng bắn cá, cũng có những người quen dùng súng hơi bắn cá, và họ thường không muốn thay đổi thói quen của mình.

Nên sử dụng loại súng mà nơi bạn sống (nơi bạn lặn bắn cá nhiều nhất) mọi người dùng nhiều nhất, tiện lợi thay thế, sửa chữa và trao đổi kinh nghiệm.

Nếu bạn là người mới bắt đầu, nên sử dụng súng bắn cá vì những tiện lợi của nó như : đơn giản, dễ sử dụng, dễ sửa chữa, thay thế và rẻ.

Lựa chọn chiều dài của súng tuỳ theo nhu cầu của bạn, bạn bắn cá ở khoảng cách là bao nhiêu, bạn áp dụng những kỹ thuật gì, khả năng tài chính của bạn như thế nào? Suy tính về những yếu tố đó bạn có thể đưa ra sự lựa chọn phù hợp nhất cho bạn.

Cũng như với súng bắn cá, chỉ lên đạn súng hơi bắn cá khi ở dưới nước, tuyệt đối không sử dụng trên cạn vì nó rất nguy hiểm.

Với súng hơi bắn cá bạn phải bảo trì thật cẩn thận theo hướng dẫn của nhà sản xuất. Tôi có kèm theo một số tài liệu và trang web có liên quan để các bạn tham khảo.

Tham khảo:

Hướng dẫn sử dụng súng hơi bắn cá Cressi bằng tiếng Pháp

Hướng dẫn bảo trì và sửa chữa súng hơi bắn cá Mares sten 11 bằng tiếng Pháp

http://forum.spearboy.com/viewtopic.php?t=10327&start=460

https://spearfishing.com.au/blogs/news/pneumatic-spearguns-review